بزرگترین ناارحتی و غم رهبری برای جامعه اسلامی ما غم نخواندن کتاب است و محجور بودن این کالای فرهنگی در بین خانواده هاست.در ذیل گزیده ای از سخنان و بیانات رهبری در مورد این درد و خسارت بزرگر را با هم می خوانیم:

    قلبا غمگين و متاسف مى‏شوم‏

 من هر زمانى كه به ياد كتاب و وضع كتاب در جامعه خودمان مى‏افتم، قلبا غمگين و متاسف مى‏شوم. اين به خاطر آن است كه در كشور ما به هر دليلى كه شما نگاه كنيد، بايد كتاب اقلا ده برابر اين ميزان، رواج و توسعه و حضور داشته باشد.(1)

   اين درد و خسارت بزرگى است‏

 براى يك ملت، خسارتى بزرگ است كه افراد آن با كتاب سر و كار نداشته باشند و براى يك فرد، توفيق عظيمى است كه با كتاب مأنوس و همواره در حال بهره‏گيرى از آن - يعنى آموختن چيزهاى تازه - باشد.(2)

 اين عادت هنوز بين جوانان ما جا نيفتاده كه بروند كتاب بخرند، بعد آن را بخوانند، بعد به دوستشان يا فرزندشان بدهند تا آن‏ها هم بخوانند؛ اين طورى نيست. اى بسا كتابى را مى‏خرند، بعد آن را كنارى مى‏گذارند يا مثلا كتابى را دوستى به دوستى هديه مى‏دهد، او هم كنارى مى‏گذارد! واقعا كتاب‏خواندن در مملكت ما جا نيفتاده است و اين درد بزرگى است. ما از اهميت وعظمت اين درد غافليم؛ در حالى كه اين همه مطلبى كه در ذهن‏ها هست، بر سر قلم‏ها و روى كاغذها جارى مى‏شود و با خرج زيادى چاپ مى‏گردد، اگر اين مطالب... بين همه مردم تقسيم بشود، ببينيد چقدر سطح فرهنگ جامعه بالا مى‏آيد و چه منافعى از اين ناحيه عايد مى‏شود. بياييد شما هم به مجموعه كارهاى كم و بيش داراى تاثيرى بپيونديد كه حالا چند سالى است براى واداركردن مردم به كتاب‏خواندن شروع شده است؛ اين‏ها را در تبليغاتتان، در اظهاراتتان بيان كنيد. اصلا كتاب بنويسيد، مقاله بنويسيد، اعلان بكنيد، ...قصه... نوشته بشود، كارهاى هنرى بشود تا مردم به خواندن كتاب وادار بشوند... و كتاب جزو لوازم زندگى بشود.(3)

  به قلبم فشار مى‏آيد!

 ملت ما مطالعه‏كردن را اصلاً جزو كارهاى بشرى نمى‏دانند! مثل خوراك و ورزش و ديگر چيزهايى كه جزو كارهاى معمول انسان است، مطالعه اصلاً جزو اين چيزها نيست! آدم بايد عنوان ديگرى داشته باشد - يا بايد شب امتحانش باشد يا بايد معلم در مدرسه از آدم بخواهد يا بايد يك دانشمند باشد يا بايد بخواهد در جايى سخنرانى كند - تا موجب شود كه مطالعه كند! اين چه‏قدر خسارت است!؟ واقعاً خدا مى‏داند من وقتى (به) يادم مى‏آيد - و اين چيزى است كه تقريباً هيچ‏وقت از يادم نمى‏رود - كه مردم ما مطالعه‏كردن را بلد نيستند، به قلب من فشار مى‏آيد! از اين بابت، ما چقدر داريم هر ساعت خسارت مى‏بينيم!؟ واقعاً اين به عهده چه كسى است؟(4)

   از اين مسأله راضى نيستم‏

 ما در كشورمان، در جامعه خودمان، از واقعيتى كه در اين زمينه وجود دارد، راضى نيستيم. بله، درست است؛ امروز حجم كتابهايى كه توليد مى‏شود، با گذشته خيلى تفاوت كرده است، گاهى چند برابر كتاب منتشر مى‏شود يا تيراژ كتابها بالا مى‏رود، ليكن اين كافى نيست، اين‏ها براى كشور ما خيلى كم است. بايد جورى بشود كه در سبد كالاى مصرفى خانواده‏ها، كتاب يك سهم قابل قبولى پيدا كند و كتاب را بخرند براى خواندن، نه براى تزئين اتاق كتابخانه و نشان‏دادن به اين و آن.(5)

   بدترين و پرخسارت‏ترين تنبلى‏ها

 اهتمام به كتاب در واقع قوامش به اهتمام به كتاب‏خوانى است. در جامعه بايد سنت كتاب‏خوانى رواج پيدا كند. فايده سوادآموزى اين است. اثر حركت و نهضتى كه در كشورها براى ريشه‏كن كردن بى‏سوادى انجام مى‏گيرد، عبارت است از همين كه بتوانند از اين مجموعه عرضه‏كننده فكر و ذوق و استعدادِ ديگران استفاده كنند، اين بدون كتاب‏خوانى امكان‏پذير نيست. به گمان من يكى از بدترين و پرخسارت‏ترين تنبلى‏ها، تنبلى در خواندن كتاب است. هرچه هم انسان به اين تنبلى ميدان بدهد، بيشتر مى‏شود.(6)

   چرا بايد اُنس مردم با كتاب اين‏طور باشد؟!

 من مى‏بينم كه متأسفانه كتاب در جامعه ما، آن مقدار كه شأن اين جامعه اقتضا مى‏كند، رواج ندارد. اگر ما يك جامعه بى‏فرهنگ و تاريخ بوديم، جامعه‏اى بوديم كه گذشته و كسان فرهنگىِ با معرفت و برجسته‏اى ندارد، انسانهاى بااستعداد و فهيم و داراى بينش و طرز فكر بالا ندارد، بى‏رغبتى به كتاب قابل توجيه بود، امّا در جامعه ما با اين همه انسانهاى فرهنگى، برجسته، والا، اساتيد، مؤلّفين، آشنايان با كتاب، شعرا، نويسندگان، علماى بزرگ، دانشگاهيان برجسته و عناصر فرهنگى و عالِم، چرا بايد اُنس با كتاب اين‏طور باشد؟! سابقه فرهنگى و تاريخى ما خيلى زياد است. جامعه ما اساساً جامعه‏اى پخته و بالغ‏شده است، يك جامعه ابتدايى و بدوى نيست. مردم ما بايد بيش از اين با كتاب آشنا باشند.(7)

   كتاب؛ مادر تمدنها

 كتاب يكى از ارزشمندترين فرآورده‏هاى بشرى و گنجينه بزرگترين ثروتهاى بشر، يعنى دانش و تحقيق است. دين و دنياى بشر و جسم و جان انسان، به بركت كتاب تأمين و تغذيه مى‏شود و فرآيند كمال بشرى به وسيله كتاب تحقق مى‏يابد. كتاب، مادر تمدنها و نيز عصاره آن‏ها است و بشر با پديدآوردن كتاب، درسهاى بى‏شمارى را كه در كتاب تكوين بدو آموخته شده، گرد مى‏آورد و در محيط بشرى منتشر مى‏سازد و بدين‏گونه روزبه‏روز گنجينه ثروت بشرى، غناى بيشتر مى‏يابد.(8)

   كتاب‏خوانى؛ واجب دينى‏

 مردم ما با كتاب، بيش از آنچه امروز انس دارند، بايد انس بگيرند. كتاب‏خوانى چيزى است كه براى يك ملت فريضه است؛ واجب و لازم است. مردمى كه اهل كتاب‏خواندن باشند، از لحاظ معلومات و ذكاوت و هوشيارى، تفاوت مى‏كنند با مردمى كه با كتاب و مطبوعات انس نداشته باشند.(9)

 امروز كتاب‏خوانى و علم‏آموزى نه تنها يك وظيفه ملى، كه يك واجب دينى است. از همه بيشتر، جوانان و نوجوانان بايد احساس وظيفه كنند، اگرچه آنگاه كه انس با كتاب رواج يابد، كتاب‏خوانى نه يك تكليف، كه يك كار شيرين و يك نياز تعلل‏ناپذير و يك وسيله براى آراستن شخصيت خويشتن تلقى خواهد شد و نه تنها جوانان، كه همه نسلها و قشرها از سر دلخواه و شوق بدان رو خواهند آورد.(10)

   هيچ چيزى جاى كتاب را پر نمى‏كند

 هرچه ما پيش برويم، احتياج ما به كتاب بيشتر خواهد شد. اين كه كسى تصور كند با پديدآمدن وسائل ارتباط جمعىِ جديد و نوظهور، كتاب منزوى خواهد شد، خطا است. كتاب روزبه‏روز در جامعه بشرى، اهميت بيشترى پيدا مى‏كند. ابزارهاى نوظهور مهمترين هنرشان اين است كه مضمون كتابها و محتواى كتابها و خود كتابها را راحت و آسان منتقل كنند. جاى كتاب را هيچ چيزى نمى‏گيرد.(11)

 كتاب مقوله بسيار مهمى است. البته من به كارهاى هنرى و تصويرى تلويزيون، سينما، يا از اين قبيل چيزها خيلى اعتقاد دارم، اما كتاب نقش مخصوصى دارد. جاى كتاب را هيچ چيزى پر نمى‏كند.

 كتاب را بايد ترويج كرد،... مردم بايد به كتاب‏خوانى عادت كنند و كتاب وارد زندگى بشود. چندى پيش من ديدم كه همين تلويزيون با بعضى از جوانان مصاحبه كرده بود و پرسيده بود كه آقا! شما كتاب مى خوانيد؟ پاسخ داده بودند كه نه، اصلا كتاب را جزو ضروريات زندگى نمى‏دانند.(12)

   كارى كنيم مردم كتاب‏خوان بشوند

 از بس كه درباره اين مساله مهم (كتاب‏خوانى) گفته‏ام و به من هم گفته شده كه چقدر اثر دارد، حقيقتا وقتى مى‏خواهم بار ديگر اين مساله را بيان كنم، دچار ترديد مى‏شوم كه اين ديگر جزو گفتار لغو نباشد! من نمى‏دانم واقعا اين تكرار، اثر كرده يا نكرده است... بياييد كارى كنيد كه مردم كتاب‏خوان بشوند.(13)

 مردم ما كتاب‏خوان نيستند. اين كتاب‏نخوانى، نقص خيلى بزرگى است. خيلى از مردم ما حتى روزنامه‏خوان هم نيستند. اگر نگاهى به روزنامه بكنند، به همان تيترهاى درشتش اكتفا مى‏كنند. بسيارى از مردم، راديو را فقط براى سرگرمى‏هايش گوش مى‏كنند، نه براى آموزش و خبر و آگاهى‏هاى زندگى و مسائل فرهنگى. ما بايد اين نقيصه را برطرف كنيم.(14)

   مثل خوردن و خوابيدن‏

 متأسفانه كتاب‏خوانى، جز در بين يك عده از اهل علم و اهل تحصيل و كسانى كه به طور قهرى با كتاب سر و كار دارند، يك كار رايج و روزمره به حساب نمى‏آيد؛ در حالى كه كتاب‏خوانى بايد مثل خوردن و خوابيدن و ساير كارهاى روزانه، در زندگى مردم وارد بشود.(15) كتاب نبايد به يك عده از افراد جامعه ما مخصوص بماند، كما اين‏كه در گذشته اين‏طور بوده است كه يك عده كتاب‏خوان و اهل كتاب و اهل مراجعه به كتاب بودند، اكثريت هم دور از كتاب و فارغ از همّ كتاب؛ اين درست نيست. امروز البته وضع بهتر شده است، انسان مى‏تواند اين را حس كند.(16)

   ناشى از عدم اعتياد به كتاب است‏

 من جوانان بسيارى را ديده‏ام، حالا افراد مسن كه جاى خود دارد كه حتى مطالعه كتاب رمان را هم ميل ندارند! كتاب رمان را يك هفت هشت ده صفحه مى‏خوانند و مى‏گويند حوصله نداريم؛ در حالى كه حاضرند بيست دقيقه يا نيم ساعت بنشينند و تبليغات تلويزيون را كه قبل از شروع فيلم سينمايى پخش مى‏شود، تماشا كنند! حاضر نيستند در اين بيست دقيقه، حتى همان كتاب رمان را بخوانند، حالا نمى‏گوييم كتاب اجتماعى، كتاب سياسى يا كتاب علمى، اين ناشى از چيست؟ ناشى از عدم اعتياد به كتاب است. مردم ميل به كتاب‏خوانى ندارند. براى اين بايد فكرى بكنيد.(17)

    مى‏شود و اجتناب‏ناپذير است‏

 من تصور مى‏كنم كه با حال اشتغال هم مى‏شود مطالعه كرد. قبل از پيروزى انقلاب به مدت كوتاهى و بعد هم كه انقلاب پيروز شد و من به تهران آمدم و اشتغال‏هاى گوناگونى داشتم، اصلا فرصت مطالعه پيدا نكرده بودم... در اين يكى دو سال اخير ديديم كه نمى‏شود و ما بايد بالاخره وقتى (را) براى مطالعه باز كنيم. از حدود دو سال پيش با اين كه اشتغالات ما كم نشده بود و بلكه زياد هم شده بود، تصميم گرفتيم كه مجدداً مطالعه كنيم. شروع كرديم، ديديم مى‏شود و من الان هر شبانه‏روز مقدارى مطالعه مى‏كنم... فهميدم كه مى‏شود.(18) بنده خودم هم با اين‏كه گرفتارى كارى‏ام زياد است، اما بحمدالله از كتاب منفك نشده‏ام و در حقيقت نمى‏توانم هم منفك بشوم. در خلال كارهاى فراوان و سنگينى كه بر دوش ما هست، دائما با كتاب سر و كار دارم، احساس مى‏كنم كه اگر انسان بخواهد در زمينه معنوى و فرهنگى تر و تازه بماند، جز رابطه با كتاب، كه مثل رابطه با جويبار، دائمى و در جريان است و مرتب تازه‏هايى را در اختيار انسان مى‏گذارد، چاره‏اى ندارد. البته مساله، مساله چاره داشتن يا نداشتن نيست؛ مساله ميل و شوق و يك چيز اجتناب‏ناپذير براى كسى است كه اهل كتاب باشد.(19)

   تجديد مطلعى در مسأله كتاب و كتاب‏خوانى‏

 من از اين اجتماعى كه امروز هست، مى‏خواهم اين استفاده را بكنم كه يك تجديد مطلعى بشود در مسأله كتاب و كتاب‏خوانى و كتاب خوب و كتاب مفيد و كتاب سالم؛ يك حركتى را همه مسؤولان در كشور آغاز كنند؛ از آن‏هايى كه برنامه‏ريزى مى‏كنند تا آن‏هايى كه توليد مى‏كنند، تا آن‏هايى كه تبليغ مى‏كنند، تا مخاطبان كتاب، جوانها و غير جوانها كه كتاب را مى‏خوانند، يك نگاه جديدى داشته باشيم. تيراژهاى هزار و دو هزار و سه هزار و اين‏ها شايسته كشورِ هفتاد و پنج ميليونى ما با اين همه جوان، با اين همه انگيزه نيست؛ بايد تيراژها خيلى بالاتر باشد. حالا در بعضى از موارد خوشبختانه انسان مى‏بيند دفعات چاپ كتابها خيلى بالا است، ليكن در عين حال در مجموع كه نگاه مى‏كنيم، نه، راضى‏كننده نيست، قانع‏كننده نيست، بايد يك حركتى آغاز شود.(20)

  بايد سنت و سيره رايج مردم شود

 من يك دوره كتاب هشت جلدى را كه يك نويسنده عرب نوشته است و از كتابهاى معروف هم هست - نمى‏خواهم اسم بياورم - در سالهاى دور، وقتى به تهران مى‏آمدم و در اتوبوس زياد معطل مى‏شدم، خواندم. همه اين دوره هشت جلدى را كه راجع به تاريخ ادبيات و علوم و معارف اسلامى است، تقريباً در اتوبوس خواندم. كتاب‏خوانى بايد يك سيره و سنّت رايج بين مردم ما بشود، كتاب بخوانند و به فرزندانشان هم ياد بدهند، خانمها در خانه كتاب بخوانند و معلومات بيندوزند. البته در كنار اين مسائل، بايد به فكر باشيم و دغدغه نوع كتابهايى كه توليد مى‏شود نيز در ما باشد. بايد كتابِ خوب توليد شود. كتاب يك غذا است؛ يك غذاى روح است؛ يك نوشيدنى روح است و چنانچه مقوّى باشد، روح را تقويت مى‏كند. ما كه سفارش مى‏كنيم از اين نوشيدنى بخوريد، نوع نوشيدنى را معيّن نكرده‏ايم.(21)
  تبليغات كتاب‏خوانى همه‏گير شود

 كتاب‏خوانى بايد در جامعه ترويج شود و اين كار بر عهده همه دستگاه‏هايى است كه در اين زمينه مسؤولند؛ از مدارس ابتدايى بگيريد - كه برنامه‏هايى بايد باشد كه كودكان ما را از اوان كودكى به خواندن كتاب عادت بدهد؛ خواندن با تدبر، خواندن با تحقيق و تأمل - تا دستگاه‏هاى ارتباطجمعى، تا صدا و سيما، تا وسائل تبليغاتى گوناگون. يكى از كارهاى بزرگ و مهم در سطح جامعه اين است كه تبليغات كتاب‏خوانى همه‏گير شود. ما امروز مى‏بينيم براى كالاهاى كم‏اهميت كه تأثيرى هم در زندگى انسانها ندارند، صاحبانش تبليغات رنگينِ عجيب و غريبى را متصدى مى‏شوند، مباشر مى‏شوند؛ دستگاه‏هاى ارتباط جمعى، مطبوعات، صدا و سيما آن‏ها را پخش مى‏كنند؛ در حالى كه آن محصولات هيچ ضرورتى ندارند، هيچ لزومى ندارند، يك چيز اضافى در زندگى هستند؛ گاهى بودنشان مفيد است، گاهى بودنشان حتّى مفيد هم نيست؛ شايد مضر هم هست. محصولى با عظمت كتاب، با ارزش كتاب، درخور اين است كه تبليغ بشود، تشويق بشوند كسانى كه مى‏توانند كتاب را بخوانند، اين را ما بايد به صورت عادت در بياوريم.(22)

   باید این عادت از بین برود

 من اگر بدانم هر روز يك ساعت بايد حرف بزنم و نتيجه‏اش اين باشد كه مردم كتاب‏خوان بشوند، حاضرم روزى يك ساعت و نيم حرف بزنم! اگر اينطورى بشود قضيه را حل كرد، حرفى نيست، ما بايد عرضمان را به مردم بكنيم و بنده هم عرض مى‏كنم، منتهى چيزهايى است كه با گفتن تنها تمام نمى‏شود... اين، گفتن و بازگفتن و بازگفتن و به زبانهاى گوناگون گفتن و از همه طرف گفتن و او را با فكر محاصره‏كردن مى‏خواهد تا يك عادت از بين برود يا به وجود بيايد.(23)

   تحقق بخش عمده‏اى از وظايف فرهنگى دولت!

 من فكر مى‏كنم اگر بتوانيم فرهنگ كتاب‏خوانى را در كشور رايج كنيم و در كنار آن، توليد كتاب را هم خوب گسترش دهيم، بخش عمده‏اى از وظايف فرهنگى دولت جمهورى اسلامى، بدين وسيله انجام خواهد گرفت. كتاب، مقوله بسيار مهمى است. من البته به كارهاى هنرى و تصويرى، تلويزيون يا سينما يا از اين قبيل مقولات، خيلى اعتقاد دارم، اما كتاب، نقش و جايگاه مخصوصى دارد. جاى كتاب را هيچ چيز پر نمى‏كند و بايد كتاب را ترويج كرد. اين توصيه براى كسانى است كه مربوط به وزارت ارشادند و امور كتاب، از لحاظ مقرّرات كشور به آن‏ها ارتباط پيدا مى‏كند.(24)

   جوانان! دانشجويان! طلاب!

 من كلّاً به جوانها و به خصوص به دانشجويان و طلاّب توصيه مى‏كنم كه آگاهيهاى خودشان را افزايش دهند. بسيارى از اين كج‏رويهايى كه شما ملاحظه مى‏كنيد، ناشى از كمبود آگاهى است. نسل امروز - به‏ويژه نسل جوان ما - بايد از تاريخ كشورش اطّلاع داشته باشد، به خصوص از زمان مشروطيت به اين طرف را بداند. شما در هر رشته‏اى كه تحصيل مى‏كنيد، چون جزو نخبگان جامعه هستيد، بايد بدانيد كه كشور شما در چه موقعيتى قرار داشته و دارد. شما بايد به خصوص تاريخ رژيم گذشته را بدانيد. نسل امروز ما درست نمى‏داند كه انقلاب اسلامى چگونه اين كشور را از چنگال آن رژيم خلاص كرده است. اين را ما كه با همه پوست و گوشت و همه هستىِ خود، آن رژيم را حس كرديم، خوب مى‏دانيم. اين‏ها بايد منعكس و گفته شود. البته در اين زمينه، چيزهايى هم نوشته شده است. آگاهيهاى شما از مسائل جهان بايد بالا برود. من گمانم اين است هر كسى، هر جوانى و هر دانشجويى كه بداند اين انقلاب و اين نظام، كشور را از دست چه گرگهاى خون‏آشامى گرفته و چه زحماتى را در اين (سى) سال تحمّل كرده تا به اين‏جا رسيده و چه دشمنيهايى با آن شده و الان هم در كمين آن است، كاملاً مى‏فهمد كه در اين نظام چه بايد بكند، يعنى وظيفه خودش را حس مى‏كند و تشخيص مى‏دهد. جوان ايرانى، هم روشن‏بين و باهوش است، هم سياسى است، لذا جاى ابهام باقى نمى‏ماند. بنابراين، علاجى كه من (براى در امان‏ماندن از غفلت يا تندرويهاى بيجا و تصميم‏گيريهاى خداپسندانه و مبتنى بر اسلام) پيشنهاد مى‏كنم، كتاب‏خوانى، افزايش مطالعه و كشاندن اجتماعات دانشجويى به بحثهاى صحيح و حقيقى - نه بحثهاى انحرافى - است.(25)

   صدها جلد كتاب در همين ده دقيقه‏ها!

 كتابخوانى را بايد جزو عادات خودمان قرار دهيم. به فرزندانمان هم از كودكى عادت بدهيم كتاب بخوانند، مثلاً وقتى مى‏خواهند بخوابند، كتاب بخوانند يا وقتى ايام فراغتى هست، روز جمعه‏اى هست كه تفريح مى‏كنند، حتماً بخشى از آن روز را به كتاب‏خواندن اختصاص دهند. در تابستان‏ها كه نوجوانان و جوانان محصّل تعطيل‏اند، حتماً كتاب بخوانند. كتاب‏هايى را معيّن كنند، بخوانند و تمام كنند. افرادى كه كار روزانه دارند، مثلاً كارمند ادارى، كارگر، كاسب و يا كشاورز هستند، وقتى به خانه مى‏آيند، بخشى از زمان را گرچه نيم‏ساعت، براى كتاب‏خواندن بگذارند.

 چقدر كتاب‏ها را در همين نيم‏ساعت‏ها مى‏شود خواند! بنده دوره‏هاى بيست جلدى و بيست و چند جلدى كتاب را در همين فاصله‏هاى ده دقيقه، بيست دقيقه و يك ربع ساعته خوانده‏ام. پشت اين كتاب‏ها را هم يادداشت مى‏كنم كه معلوم باشد. شايد صدها جلد كتاب را همين‏طور در اين فاصله‏هاى كوتاه ده دقيقه‏اى خوانده‏ام. بسيارى از افراد را هم مى‏شناسم كه اين گونه‏اند.(26)

  در هنگام آگهى تلويزيونى‏

 گاهى مى‏بينيد يك نفر پاى تلويزيون نشسته و منتظر يك فيلم است. تلويزيون آگهى تبليغاتى پخش مى‏كند و گاهى پخش تبليغات، بيست دقيقه طول مى‏كشد. يك وقت است كسى به آن تبليغات احتياج دارد، اما كسى كه احتياج ندارد آگهى‏هاى تبليغاتى را ببيند، اين بيست دقيقه را چرا بيكار بنشيند!؟ يك كتاب دمِ دستش باشد، بردارد و بيست دقيقه مطالعه كند. اگر مردم ما عادت كنند كه از اين وقت‏هاى ضايع‏شونده براى مطالعه كتاب استفاده كنند، جامعه خيلى پيش خواهد رفت و فرهنگ كشور، خيلى ترقى خواهد كرد.(27)

    مطالعه چند جلد كتاب قطور در اتوبوس!

 من مى‏خواهم خواهشى از مردم بكنم و آن اين است: كسانى كه وقت‏هاى ضايع‏شونده‏اى دارند، مثلاً به اتوبوس يا تاكسى سوار مى‏شوند يا سوار وسيله نقليه خودشان هستند و ديگرى ماشين را مى‏راند يا در جاهايى مثل مطب پزشك، در حال انتظار به سر مى‏برند و به هر حال اوقاتى را در حال انتظار به بيكارى مى‏گذرانند، در تمام اين ساعات، كتاب بخوانند. كتاب در كيف يا جيب خود داشته باشند و در اتوبوس كه نشستند، كتاب را باز كنند و بخوانند. وقتى هم به مقصد رسيدند، نشانى لاى كتاب بگذارند و باز در فرصت يا فرصت‏هاى بعدى آن را باز كنند و از همان‏جا بخوانند. بنده خودم چند جلد قطور از يك عنوان كتاب را در اتوبوس خواندم! قضيه مربوط به قبل از انقلاب است كه چند روزى براى انجام كارى از مشهد به تهران آمده بودم. وضعيت و فضاى اتوبوس‏هاى آن روزگار براى ما خيلى آزاردهنده بود و نمى‏توانستيم تحمل كنيم. دلم مى‏خواست سرم پايين باشد و خواندن كتاب در چنين وضعيتى بهترين كار بود. ساعتى را كه به اين حالت مى‏گذراندم، احساس نمى‏كردم ضايع مى‏شود. آن وقت‏ها تقريباً يك‏ساعت طول مى‏كشيد تا آدم با اتوبوس از جايى به جاى ديگر مى‏رفت. بعضى وقت‏ها اين جابجايى كمتر يا بيشتر هم طول مى‏كشيد. به‏هرحال چنين يك‏ساعت‏هايى را احساس نمى‏كردم كه ضايع مى‏شود، چون كتاب مى‏خواندم.(28)

   همه افراد خانواده‏مان همينطورند!

 در منزل خود من، همه افراد، بدون استثنا، هر شب در حال مطالعه خوابشان مى‏برد، خود من هم همين‏طورم، نه اين‏كه وسط مطالعه خوابم ببرد، مطالعه مى‏كنم تا خوابم مى‏آيد، كتاب را (كنار) مى‏گذارم و مى‏خوابم. همه افراد خانه ما وقتى مى‏خواهند بخوابند، حتماً يك كتاب كنار دستشان است. من فكر مى‏كنم كه همه خانواده‏هاى ايرانى بايد اين‏گونه باشند. توقع من اين است. بايد پدرها و مادرها، بچه‏ها را از اول با كتاب محشور و مأنوس كنند، حتى بچه‏هاى كوچك بايد با كتاب انس پيدا كنند.(29)

   كتاب مثل نان و وسايل معيشتىِ لازم‏

 بايد پدرها و مادرها، بچه‏ها را از اوّل با كتاب محشور و مأنوس كنند، حتّى بچه‏هاى كوچك بايد با كتاب اُنس پيدا كنند. بايد خريدِ كتاب، يكى از مخارج اصلى خانواده محسوب شود. مردم بايد بيش از خريدن بعضى از وسايل تزييناتى و تجمّلاتى - مثل اين لوسترها، ميزهاى گوناگون، مبلهاى مختلف و پرده و... - به كتاب اهميّت بدهند. اوّل كتاب را مثل نان و خوراكى و وسايل معيشتىِ لازم بخرند، بعد كه اين تأمين شد، به زوايد بپردازند. خلاصه بايد با كتاب اُنس پيدا كنند. در غير اين صورت، جامعه ايرانى به هدف و آرزويى كه دارد - كه حقّ او هم هست - نخواهد رسيد.(30)

   لزوم توليد كتاب خوب در عرصه‏هاى فكرى مختلف‏

 ما در زمينه كتاب، چند تكليف مهم بر عهده داريم؛ يك تكليف اين است كه در عرصه‏هاى فكرى مختلف، كتاب توليد كنيم؛ آن هم كتاب خوب. چنين تكليفى نه فقط بر عهده مسؤولان كشور است، بلكه كل كشور و طبقه اهل فرهنگ، چنين تكليفى دارند.(31)

 براى اين‏كه اثرى ماندنى شود، بايد خوب باشد. آثارِ خوب مى‏مانند، در دلها جاى مى‏گيرند و كهنه نمى‏شوند. خوب هم كه مى‏گوييم، يعنى پاسخى به يك سؤال و يك نياز باشد. خوب فقط معنايش اين نيست كه از لحاظ هنرى، خوب تنظيم شده باشد و خيلى عميق باشد، نه. ممكن است اين‏طورها نباشد، ليكن پاسخى به يك نياز باشد، مهم اين است. در باب كتاب اين را بايد ملاحظه كرد.

 البته نيازها خيلى گسترده‏تر از آن چيزى است كه انسان در وهله اوّل نگاه مى‏كند. شايد اگر در كشور ما فرضاً در يك موضوع هيچ كتابى وجود نداشته باشد يا هيچ تأليف درستى نباشد، آدم حس نكند كه به اين كتاب نياز هست، ولى وقتى اين كتاب مطرح مى‏شود، مى‏بينيم نه، ذهنها آن را مى‏خواهند. پس معنايش اين است كه ما به هر فرآورده فكر و فرهنگ انسانى نياز داريم و بايستى آن را بدانيم.(32)

   لزوم همگانى‏شدن سنت كتاب‏خوانى‏

 تكليف بعدى اين است كه كتاب‏خوانى به عنوان يك سنت رايج در آيد؛ به طورى كه همه قشرها در كشور كتاب‏خوان شوند و كتاب‏خوانى، مخصوص عده‏اى از افراد جامعه ما نباشد؛ كمااين‏كه در گذشته اين طور بوده است، يعنى عده‏اى كتاب‏خوان و اهل كتاب و اهل مراجعه به كتاب بودند، اكثريت هم دور از كتاب و فارغ از همّ آن به سر مى‏بردند، اين درست نيست. البته امروز وضع بهتر شده است و انسان مى‏تواند اين را حس كند. بعضى از ناشران به من مى‏گفتند: ما تشكر مى‏كنيم از اين‏كه مى‏بينيم فرهنگ كتاب‏خوانى توسعه پيدا كرده است و مردم به كتاب تمايل بيشترى نشان مى‏دهند. پس اين كار هم در حال پيشرفت است. البته اگر ما به حدى برسيم كه مورد نظر من در اين صحبت است، بايد تعداد كتابهايى كه هر بار چاپ مى‏شود، از دو هزار و پنج هزار و ده هزار به دويست هزار و سيصد هزار برسد، يعنى با چنين كميت بالايى بايد كتاب در جامعه پخش شود.(33)

 امروز هر اقدامى كه به گسترش سطح آگاهى عمومى بينجامد و نيروى تفكر و قدرت درك معارف را در مردم با استعداد ما تقويت كند، حسنه‏اى بزرگ است. كتاب دروازه‏اى به سوى گسترده دانش و معرفت است و كتاب خوب، يكى از بهترين ابزارهاى كمال بشرى است. همه دستاوردهاى بشر در سراسر عمر جهان، تا آن‏جا كه قابل كتابت بوده است، در ميان نوشته‏هايى است كه انسانها پديد آورده‏اند و مى‏آورند و در اين مجموعه بى‏نظير، آموزشهاى آسمانى و درسهاى پيامبران به بشر و دانشها و شناختهايى است كه سعادت بشر بدون آگاهى از آن امكان‏پذير نيست.

 كسى كه با اين دنياى زيبا و زندگى‏بخش، (يعنى) دنياى كتاب ارتباط ندارد، بى‏شك از مهمترين دستاورد انسانى و نيز از بيشترين معارف الهى و بشرى محروم است. براى يك ملت، خسارتى بزرگ است كه افراد آن، با كتاب سر و كارى نداشته باشند و براى يك فرد، توفيق عظيمى است كه با كتاب، مأنوس و همواره در حال بهره‏گيرى از آن، يعنى آموختن چيزهاى تازه باشد.

 با اين ديدگاه، به روشنى مى‏توان ارزش و مفهوم رمزى عميق اين حقيقت تاريخى را دريافت كه اولين خطاب خداوند متعال به پيامبر گرامى اسلام(ص) اين است كه «بخوان!» و در اولين سوره‏اى كه بر آن فرستاده عظيم‏الشأن خداوند فرود آمده، نام قلم به تجليل ياد شده است؛ «اقرأ و ربك الأكرم، الذى علم بالقلم».(34)

   لزوم نقد و بررسى كتاب‏

 تكليف سومى كه ما در زمينه كتاب بر عهده داريم، نقد و بررسى كتاب است. وقتى كتاب با كميت بالا در اختيار همه قرار مى‏گيرد، يك نوع حيرت براى بعضى‏ها به وجود مى‏آيد كه آيا اين كتاب را بخوانيم، نخوانيم، خوب است، بد است، مفيد است يا بى‏فايده است؟ كتاب بى‏فايده، يعنى مضر. انسان وقتى را براى مطالعه صرف مى‏كند و اگر كتاب بى‏فايده باشد، حكم مضر (را) دارد. البته خيلى به ندرت مى‏شود كتابى پيدا كرد كه به كلى بى‏فايده باشد، بالاخره هر كتابى يك نوع فايده دارد، ليكن وقت انسان محدود است. كسانى كه اهل مراجعه به كتابند، احتياج دارند كه اهل نظر و اطلاع، كتابها را به آن‏ها معرفى كنند. ما متأسفانه مطبوعاتى كه از لحاظ وسعت و كيفيت، مخصوص اين‏كار و شايسته اين زمان باشد، نداريم؛ در گذشته هم اگر بود، خيلى نادر بود و سطح چندان بالايى نداشت. البته امروز هم در گوشه و كنار مواردى وجود دارد كه كافى به نظر نمى‏رسد. من مى‏خواهم از اهل فكر و نظر و قلم و كتاب و كسانى كه به كتاب اهميت مى‏دهند، خواهش كنم كه به نقد كتاب بپردازند. امروز كتابهاى بسيارى نوشته و چاپ و منتشر مى‏شود. اگر خواننده‏اى درباره اين كتابها آگاهى لازم (را) داشته باشد، آن‏ها را به سرعت خواهد خريد و مطالعه خواهد كرد و بلكه دوباره خواهد خواند، اما وقتى آگاهى ندارد، سراغ اين كتابها نمى‏رود. البته بسيارى از كتابها بعكس‏اند و اگر خواننده مشخصى آگاهى داشته باشد، به آن‏ها نگاه نخواهد كرد، زيرا وقتش را ندارد يا مثلاً نيازى به مقولات مطرح‏شده در اين كتابها ندارد و يا به دليل اشكالى كه در اين كتابها هست، سراغ آن‏ها نمى‏رود. پس نقد كتاب، جزو كارهاى لازم است.(35)

   توجه به نيازها و خلأهاى جامعه‏

 توليدكنندگان كتاب هم بايستى به اين معنا توجه كنند. در توليد كتاب - چه توليد به معناى ايجاد كتاب، چه توليد به معناى ترجمه كتاب، چه توليد به معناى نشر كتاب و در اختيار اين و آن قرار دادن - به نيازها و خلأهاى جامعه نگاه كنند، خلأهاى فكرى را، نيازهاى فكرى را بشناسند، انتخاب كنند، سراغ آن‏ها بروند. ما مى‏بينيم در مجموعه كتاب و بازار كتاب، گاهى اوقات هدايتهاى همراه با انحراف را دنبال مى‏كنند؛ به‏خصوص سراغ مسائلى مى‏روند كه براى ذهنيت جامعه، براى ذهنيت كشور، چه از لحاظ جنبه‏هاى اخلاقى، چه از لحاظ جنبه‏هاى دينى و اعتقادى، چه از لحاظ جنبه‏هاى سياسى، زيان‏بخش است. انسان به‏وضوح مشاهده مى‏كند كه در بازار كتاب، در مجموعه كتاب، دستهايى فعالند، يك چيزهايى را وارد كنند، ترجمه‏هايى را به وجود بياورند؛ با مقاصد سياسى؛ ظاهرش هم فرهنگى است، اما باطنش سياسى است.(36)

   لزوم معرفى كتابهاى خوب به جوانان‏

 قبلها در دوران مبارزات، خود من كتابهايى را مى‏خواندم، به قصد اين‏كه ببينيم به درد چه كسى مى‏خورد يا كجاهايش به درد چه كسانى مى‏خورد و يادداشت مى‏كردم. جوانانى كه با من رفت و آمد داشتند - عمدتاً در مشهد، يا در دوره‏اى كه مشهد نبودم، تبعيد بودم - من اسم مى‏دادم كه اين كتابها را بخوانيد، اين كتابها هم متنوّع بود. الان هم مى‏شود اين كار را كرد و مجموعه‏اى را در نظر گرفت. البته پخش آن از رسانه‏ها مصلحت نيست، به‏خاطر اين‏كه وقتى ما يكسرى كتاب را رسماً از رسانه‏ها معرفى مى‏كنيم، در واقع كأنّه دايره كتابخوانى را محدود مى‏كنيم. اين مصلحت نيست كه ما بگوييم اين كتابها مجاز است و معنايش اين است كه خوب است، معنايش اين است كه غير اين كتابها خوب نيست، شايد اين شكلش صحيح نباشد. اما اين‏كه هركس به ما مراجعه كرد و گفت من چه كتابى را بخوانم، بشود يك فهرست و سياهه خوبى به او داد.(37)

    ارائه برنامه‏هاى مطالعاتى براى قشرهاى مختلف‏

 يكى از چيزهايى كه ما امروز خيلى احتياج داريم، برنامه‏هاى مطالعاتى براى قشرهاى مختلف است. بارها اتفاق مى‏افتد كه جوانها را، نوجوانها را به كتاب‏خوانى تشويق مى‏كنيم، مراجعه مى‏كنند، مى‏گويند آقا چه بخوانيم؟ اين سؤال يك جواب ندارد؛ احتمالاً جوابهاى متعددى دارد. مجموعه متصديان امر كتاب - چه در وزارت ارشاد، چه در مجموعه كتابخانه‏ها - روى اين مسأله بايد كار جدى بكنند؛ در بخشهاى مختلف، براى قشرهاى مختلف، به شكلهاى مختلف، با تنوع متناسب، سير مطالعاتى درست كنند؛ اول اين كتاب، بعد اين كتاب، بعد اين كتاب. وقتى كه جوان، نوجوان يا كسى كه تاكنون با كتاب انس زيادى نداشته است، وارد شد، حركت كرد، راه افتاد، غالباً مسير خودش را پيدا خواهد كرد.(38)

   هر كتابى را وارد بازار كتاب‏خوانى نكنيد

 لزوماً هر كتابى مفيد نيست و هر كتابى غيرمضر نيست. بعضى كتابها مضر است. مجموعه‏اى كه متصدى امر كتاب است، نمى‏تواند با اتكاء به اين فكر كه ما آزاد مى‏گذاريم، خودشان انتخاب كنند، هر كتاب مضرى را وارد بازار كتاب‏خوانى كند - همچنان كه داروهاى مسموم را، داروهاى خطرناك را، داروهاى مخدر را متصديان امور اين داروها آسان و بى‏قيد در اختيار همه نمى‏گذارند؛ از دسترس دور نگه مى‏دارند، گاهى هشدار مى‏دهند - اين يك خوراك معنوى است. اگر فاسد بود، اگر مسموم بود، اگر مضر بود، ما به عنوان ناشر، به عنوان كتابدار، به عنوان كتابخانه‏دار، به عنوان متصدى پخش - به هر عنوانى كه با كتاب ارتباط دارد - حق نداريم اين را در اختيار افرادى قرار بدهيم كه آگاه نيستند، ملتفت نيستند كه اين در فقه اسلام، يك فصل مخصوص به خود دارد. پس بايد مراقبت كرد. بايد كتاب خوب را، كتاب سالم را در اختيار گذاشت. بيشتر هم بايد توجه كرد به اين كه آن كتاب بتواند هم پرورش فكرى بدهد، هم راه درست را در اختيار بگذارد.(39)

   بى‏مبالاتى جايز نيست‏

 ما در زمينه توليد و چاپ و نشر كتاب، (نبايد) بى‏مبالاتى كنيم. بى‏مبالاتى جايز نيست. من به آقايان مسؤولان مسائل فرهنگى هم دائماً اين نكته را گفته‏ام و باز هم مى‏گويم كه ما بايستى بدانيم يك دولت، همچنان كه نسبت به بسيارى از امور مردم مسؤول است - كلكم مسؤول عن رعيته - مسؤول وضع معيشتشان، وضع اقتصادشان، وضع سياستشان، وضع فرهنگشان، وضع تحصيلاتشان، وضع بهداشتشان، مسؤول وضع ذهنشان هم هست، يعنى اگر ديديم فرضاً در جامعه ما كتابى هست كه هنرش فقط اين است كه احساسات جنسى را در جوانان تحريك كند، اين مضرّ است، اين را نمى‏شود به عنوان اين‏كه يك فرآورده فرهنگى است، آزاد بگذاريم كه هر كه خواست، توليد و عرضه كند، نه، اين بحثِ خواست نيست، مثل مواد مخدّر است. مواد مخدّر هم خيلى طالب دارد، خيليها هستند كه اگر شما مواد مخدّر را به آن‏ها داديد، استقبال مى‏كنند و مصرف مى‏كنند، اما بعد كه معتاد شدند، شما را لعنت مى‏كنند. خيليها هستند كه اگر مواد مخدّر را از آن‏ها بگيريد، ممكن است با شما دست به يقه هم بشوند، ولى بعد كه با اين كار توانستند از آن بيمارى نجات پيدا كنند، شما را دعا خواهند كرد. بنابراين، خواست، يك امر مطلق نيست، آن خواستى كه بر طبق مصلحت است، مطلوب است.

 البته ما نمى‏خواهيم به مردم بگوييم شما حتماً اين كتاب را بخوانيد، آن كتاب را نخوانيد، نه. انواع سلايق، انواع فكرها، انواع ذهنها، انواع استعدادها بايد در مقابل خودشان ميدان بازى داشته باشند، براى اين‏كه آنچه را مى‏خواهند، بتوانند انتخاب كنند، اما آن چيزى كه گمراه‏كننده و فاسدكننده است، ما نبايد اجازه بدهيم وارد ميدان شود. اين وظيفه ما است، وظيفه دولت است، وظيفه وزارت ارشاد است.

 البته مطلبى كه در مورد تحريك احساسات جنسى گفتم، فقط يك مثال است، در زمينه‏هاى سياسى هم همين‏طور است. اگر فرض كنيم كتابى باشد كه در آن انواع و اقسام دروغها به شكل گمراه‏كننده‏اى هست و شما هم الان امكان نداريد كه به اين دروغها پاسخ بدهيد، اين بايد جلوش گرفته شود.

 البته جلوى نظرات غلط را نبايد گرفت. نظرات غلطِ فلسفى، اجتماعى و گوناگون اشكالى ندارد كه به داخل جامعه بيايد و نقد شود، اين خوب است. جلوگيرى از نظرات غلطِ فلسفى موجب مى‏شود كسانى خيال كنند اين نظرات درست است، اين عكس مطلوب، اثر خواهد گذاشت.(40)

 بايد مواظب باشيم كه مبادا نوشيدنى مسموم، خطرناك، فاسد، گنديده و مضر با رنگ‏آميزيهاى خيلى خوب (به) دست مردم داده شود؛ بدون اين‏كه مردم بدانند، همان‏طور كه اماكن و سازمانهاى ويژه اگر ببينند غذايى فاسد به مردم فروخته مى‏شود، با توليدكننده مقابله مى‏كنند، اگر كتاب فاسدى هم به مردم داده مى‏شود، بايد با آن مقابله شود.

 البته من اعتقاد ندارم كه بايد هر كتاب و نوشته‏اى را كه با سليقه خاصى نمى‏سازد و مضر به نظر مى‏رسد، جلويش را بگيريم، لكن كتب و نوشته‏هايى هست كه مضربودنشان براى مردم واضح است، يعنى ترويج فحشا و فساد و از اين قبيل است كه براى مردم زيان‏آور است. نبايد اجازه بدهند كه چنين كتب و نوشته‏هايى منتشر شود. اما بيشتر بايد تلاش كرد كه كتابهاى خوب چاپ و منتشر شود و براى اين‏كه مردم به كتاب‏خوانى روى آورند، وسايلى هم بايد ايجاد كرد.(41)

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: